Instynkt jest jednym - albo głównym - ze sposobów działania układu limbicznego i/lub mózgu gadziego. Wg mojego osobistego zrozumienia polega na podświadomym oraz odruchowym podejmowaniu decyzji oraz podejmowaniu czynności. Daniel Kahnemann użyłby tu pojęcia "myślenia szybkiego" (w przypadku decyzji). Czynności odróżniłbym jako coś jeszcze szybszego, zupełnie odruchowego, nie wymagającego w zasadzie decyzji.

Stosujemy instynkt nie tylko do prozaicznych czynności, na przykład wiązania butów czy nawet odruchowego skrętu kierownicą, kiedy jedziemy na zderzenie czołowe. Stosujemy go też patrząc na wykres ceny USD/PLN albo Bitcoina i podejmując impulsywnie decyzję, że "trzeba kupić" (lub sprzedać). Ale przecież to dwie różne funkcje... O tym dalej.

Zauważmy, że instynktem określamy również intuicję, a o tej wiemy, że bierze się z doświadczenia, a więc jest uogólnionym zbiorem doświadczeń, niekoniecznie uświadomionych, co warunkuje, iż np. przeczuwamy, że podoba albo nie podoba nam się drugi człowiek i chcemy lub nie chcemy z nim pracować.

Także w moim odczuciu można instynkt podzielić na decyzje i czynności, odruchowe oraz intuicyjne:

odruchowe czynności - oddech, przełykanie, poruszenie ręką gdy poczujemy ból;
odruchowe decyzje - ktoś nam się podoba i decydujemy się wejść z nim w większą zażyłość (np. kontynuować rozmowę); obserwujemy wykres i decydujemy się kupić lub sprzedać bez większego namysłu; być może wspomiany skręt kierownicą lub użycie hamulca jest w kategorii decyzji, a może wyżej, czynności - a być może zależnie od sytuacji;
intuicyjne decyzje - podoba nam się ubranie czy przedmiot i instynktownie chcemy je kupić, chwilę się zastanawiamy, ale emocje przeważają; różni się to od powyższej odruchowej decyzji np. w kontekście poznania nowej osoby tym, że powyżej decyzją było odruchowe pogłębienie rozmowy, a tu intuicyjną będzie pocałowanie dziewczyny lub zaproponowanie wymiany kontaktów z poznanym biznesmenem; sądzę, że w tym odróżnieniu kluczowe jest, że decyzja intuicyjna przechodzi przez pewien filtr (akceptację) kory mózgowej (układu racjonalnego) i może zostać odrzucona, a większe znaczenie mają emocje, niż odruchy.

Dochodzimy więc do wniosku, że decyzje i czynności można podejmować na trzy sposoby:

Totalnie odruchowo (mózg gadzi) - emocja pojawia się w zasadzie po odruchu, a nie jest jego przyczyną (np. zacięliśmy się - czujemy ból - to jeszcze nie emocja - zabieramy rękę ku sobie - i dopiero np. zaczynamy się martwić).
Emocjonalnie z filtrem układu racjonalnego (lub bez) - najpierw pojawia się emocja - np. widzimy niebezpiecznie wyglądających facetów w ciemnej uliczce - totalnie odruchowo zaczynamy się pocić (punkt 1), ale emocjonalnie decydujemy się np. zawrócić lub odwrócić wzrok.
Totalnie racjonalne decyzje - realizujemy proces (procedurę) podejmowania decyzji, wykonujemy analizę, porównujemy za i przeciw, szukamy przyczyn, podstaw, dokonujemy obliczeń i... zazwyczaj wracamy do emocji, które zostają "przekonane" taką analizą. Tu bym wpisał również nieintuicyjne decyzje, np. w powyższej sytuacji wiemy, że najbezpieczniej zachowywać się naturalnie i przejść obok mężczyzn z pewnością siebie, aby ich nie sprowokować, a raczej zrobić wrażenie swojaka lub co najmniej kogoś, kto nie znalazł się w tym miejscu z przypadku.
Totalnie racjonalne czynności - realizacja obliczeń, świadome uczenie się (zgłębianie literatury, robienie notatek, słuchanie wykładu ale aktywne), realizacja samej procedury - wszystko to jest kosztownym procesem aktywizującym korę mózgową.

Ostatnio rozważałem jak to się dzieje, że niektórzy ludzie posiadają większą lub mniejszą refleksyjność. Ale czy ona - i same ku niej predyspozycje - nie są również odruchem, instynktem, naturalną potrzebą? Czy na refleksyjne wnioski nie wpadamy nieraz podświadomie?

Takie ujęcie sprawy stawia pod znakiem zapytania również nasze wyższe funkcje poznawcze i każe zadać sobie pytanie, czy przypadkiem znaczna część naszego myślenia nie następuje instynktownie. W jakim stopniu tak naprawdę korzystamy ze świadomych funkcji poznawczych?

W moim odczuciu - kosztuje nas to bardzo wiele i ogromna większość ludzkości spędza ogromną większość życia realizując niemal wyłącznie procesy podświadome, a bardzo okazjonalnie wychylając się do tych świadomych.

Źródła:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Uk%C5%82ad_limbiczny

https://wylecz.to/uklad-nerwowy-i-psychiatria/gadzi-mozg/

https://pl.wikipedia.org/wiki/Instynkt

Wg źródeł wiele napisanych przeze mnie tez będzie nienaukowych; zdecydowałem tu jednak podzielić się moim osobistym doświadczeniem i przeczuciem w tej sprawie, aby pogłębić rozumienie przedmiotu od strony bardziej psychologicznej, niż biologicznej.

What is animal instinct?